Centrum Egzaminów Medycznych w Łodzi
90-051 Łódź, Al. Piłsudskiego 22
tel.: 42 272 2030, faks: 42 272 2031
(opracowanie CEM we współpracy z dr Elwirą Telejko, konsultantem krajowym w dziedzinie farmacji aptecznej)
Poniżej zamieszczony został krótki przegląd typów zadań testowych wykorzystywanych na testowej części Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego Farmaceutów a także instrukcja dotycząca zasad prawidłowego wypełniania kart odpowiedzi, które są jedynym dokumentem przeznaczonym do udzielania odpowiedzi.
Ogólne reguły
Zadania proste
Zadania proste z zaprzeczeniem
Zadania złożone
Ogólne reguły konstrukcji zadań testowych
Wszystkie zadania są zbudowane według ogólnego schematu obejmującego trzon zadania oraz listę 5 odpowiedzi do wyboru, oznaczonych literami A, B, C, D i E. Tylko jedna z tych odpowiedzi jest uznawana za prawidłową. W niektórych zadaniach prostych odpowiedzi nieprawidłowe (tzw. dystraktory) mogą zawierać pewne elementy prawdy lecz w mniejszym stopniu niż odpowiedź prawidłowa. W takich wypadkach należy wskazać odpowiedź w największym stopniu spełniającą kryteria określone w trzonie zadania (patrz 1. z poniższych przykładów). Wszystkie prezentowane przykłady zadań pochodzą z testowego egzaminu specjalizacyjnego z farmacji aptecznej.
Zadania prosteW tym typie zadań lista odpowiedzi jest sformułowana wprost i stanowi zwykle dokończenie zdania rozpoczętego w trzonie zadania, jak w poniższym przykładzie:
Nr 1. W nadczynności tarczycy wywołanej chorobą Gravesa obserwuje się:
| A. podwyższone TSH, fT3 i fT4. |
| B. obniżone TSH oraz podwyższone fT3 i fT4. |
| C. podwyższone TSH i fT3, obniżone fT4. |
| D. obniżone TSH i fT4 oraz podwyższone fT3. |
| E. obniżone TSH i fT3 oraz podwyższone fT4. |
W celu prawidłowego rozwiązania powyższego zadania należy przypomnieć sobie zasady działania sprzężeń zwrotnych pomiędzy poszczególnymi "piętrami" układu dokrewnego. Umieszczony w trzonie zdania termin "nadczynność tarczycy" wskazuje, że mamy do czynienia ze zwiększoną syntezą, a zatem także z podwyższonym stężeniem hormonów tarczycy (zarówno T3, jak i T4), co na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamuje wydzielanie hormonu tropowego - TSH. A zatem jedynie odpowiedź B jest prawidłowa, natomiast wszystkie pozostałe - jednoznacznie fałszywe z logicznego punktu widzenia.
Nr 2. Zdolność filtracyjną nerek w odniesieniu do leków określa klirens nerkowy leku. Która z podanych definicji jest prawidłowa:
| A. jest to objętość osocza w ml, która zawiera ilość leku wydalonego z moczem w ciągu minuty. |
| B. jest to objętość osocza w ml, która zawiera ilość leku wydalonego z moczem w ciągu 1 godziny. |
| C. jest to objętość moczu w ml, która zawiera ilość leku wydalonego z moczem w ciągu minuty. |
| D. jest to czas, w którym stężenie leku w moczu zmniejszy się o połowę. |
| E. jest to objętość osocza krwi, która w jednostce czasu została całkowicie oczyszczona z leku. |
Przykład zadania nr 2 nie wymaga metodologicznego komentarza. Do rozwi±zanie tego zadania wymagana jest znajomość definicji klirensu nerkowego (odpowiedź A).
Formą zadań prostych są również zadania dotyczące umiejętności przygotowania roztworów o określonym stężeniu przez rozcieńczanie:
Nr 3. Jakie ilości 30% roztworu perhydrolu i wody należy odważyć, aby przygotować 120g 3% roztworu wody utlenionej:
| A. 20g perhydrolu i 100g wody. |
| B. 18g perhydrolu i 102g wody. |
| C. 14g perhydrolu i 106g wody. |
| D. 12g perhydrolu i 108g wody. |
| E. 10g perhydrolu i 110g wody. |
Odpowiedź prawidłowa - D.W zadaniach prostych z zaprzeczeniem w trzonie zadania (zwykle pod jego koniec) pojawia się formuła zawierająca negację. Dla ułatwienia formuła taka może być oznaczona podkreśleniem i wytłuszczonym drukiem, jak w poniższych przykładach. Technika rozwiązywania takich zadań nie różni się właściwie od sposobu rozwiązywania zadań prostych, z tym że wszystkie warianty odpowiedzi powinny być z zasady jednoznacznie prawdziwe albo fałszywe.
Nr 4. W technologii postaci leków jako przeciwutleniacze stosowane są niżej wymienione związki, z wyjątkiem:
| A. wodorosiarczynu sodu. |
| B. pirosiarczynu sodu. |
| C. kwasu askorbowego. |
| D. karbomeru. |
| E. tokoferoli. |
Przykład nr 4 również wydaje się nie wymagać metodologicznego komentarza. Do rozwiązania tego zadania potrzebna jest znajomość substancji pomocniczych, stosowanych w technologii postaci leków. Do karbomerów należą syntetyczne polimery kwasu akrylowego, CH2=CHCOOH, Acrylic acid. Karbomery umożliwiają uzyskanie stabilnej i trwałej emulsji. Ponadto nadają lepkość preparatom, z niektórymi składnikami tworzą żele. Nie są to więc przeciwutleniacze. Poprawna odpowiedź D.
Nr 5. Które z poniższych twierdzeń, dotyczących peletek nie jest prawdziwe?
| A. są granulatem w formie sferycznych cząstek o średnicy 0,5 - 2 mm. |
| B. są złożone z rdzenia i otoczki. |
| C. o szybkości uwalniania substancji leczniczej decyduje rodzaj polimeru i grubość otoczki. |
| D. najczęściej zamykane są w kapsułkach żelatynowych. |
| E. w lecznictwie nie są stosowane preparaty w postaci tabletkowanych peletek. |
(odpowiedź E)
Nr 6. Które z poniższych stwierdzeń dotyczących Cyklosporyny nie jest prawdziwe:
| A. jest lekiem immunosupresyjnym. |
| B. jest cyklicznym polipeptydem. |
| C. może być podawana doustnie. |
| D. może być podawana jedynie drogą pozajelitową. |
| E. może być podawana w postaci emulsji. |
W powyższym przykładzie uważne porównanie wariantów odpowiedzi wskazuje, że odpowiedzi C i D nie mogą być jednocześnie prawdziwe. Tak więc odpowiedź prawidłowa powinna kryć się wśród tej pary. (odpowiedź D).
W zadaniach złożonych trzon zdania zawiera numerowaną liczbę stwierdzeń, które mogą być prawdziwe lub fałszywe. Poszczególne warianty odpowiedzi zawierają różne podzbiory elementów tej listy. Zadaniem zdającego jest wskazanie odpowiedzi zawierającej wyłącznie elementy prawdziwe. W trakcie rozwiązywania tego typu zadań pomocne może być oznaczenie elementów, co do których zdający ma pewność, że są prawdziwe (np. znakiem +) lub fałszywe (znakiem -), co pozwala na wykluczenie odpowiedzi zawieraj±cych przynajmniej jeden element fałszywy.
Ilustrację tego typu zadania stanowi poniższy przykład:
Nr 7. W zespole Cushinga obserwuje się:
1) wyniszczenie;
2) otyłość centralną;
3) ciemne zabarwienie skóry;
4) zaniki mięśniowe;
5) nadciśnienie tętnicze.
Prawidłowa odpowiedź to:
| A. 1,2,4. | B. 1,3,5. | C. 2,3,4. | D. 2,4,5. | E. 1,4,5. |
Należy zwrócić uwagę, że część wariantów odpowiedzi w powyższym zadaniu zawiera elementy przeciwstawne (np. wyniszczenie i otyłość), tak więc jeżeli zdający jest pewien, że pacjentów z zespołem Cushinga charakteryzuje otyłość centralna ("cushingoidalna"), może już na wstępie wykluczyć odpowiedzi A, B i E. W następnym etapie, dla rozstrzygnięcia, czy prawidłowa jest odpowiedź C, czy też D, istotne znacznie ma wiedza dotycząca endokrynologicznych przyczyn nadciśnienia tętniczego (podczas gdy ciemne zabarwienie skóry jest charakterystyczne dla pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy, przebiegającej z wyrównawczym wzrostem stężenia ACTH) - prawidłowa odpowiedź D.
Nr 8. Wskaż wszystkie z wymienionych poniżej warunki, jakie powinna spełniać idealna postać leku do oczu:
1) wydłużenie czasu kontaktu postaci z powierzchnią gałki ocznej;
2) wydłużenie czasu uwalniania substancji leczniczej z postaci o kontrolowanym uwalnianiu przez zaplanowany czas;
3) zwiększenie częstotliwości aplikacji i skrócenie czasu kontaktu z powierzchnią gałki ocznej;
4) łatwość stosowania i brak odczucia ciała stałego w oku;
5) skrócenie czasu kontaktu postaci leku z powierzchnią gałki ocznej.
Prawidłowa odpowiedź to:
| A. 1,2,4. | B. 2,3,5. | C. 3,4,5. | D. 1,3,4. | E. 1,2,3. |
Jeśli rozwiązując powyższe zadanie, zdający jest pewien, że idealna postać leku do oczu wydłuża czas kontaktu leku z powierzchnią gałki ocznej (stwierdzenie nr1), to może wykluczyć prawidłowość odpowiedzi B i C. W dalszym kroku należy rozstrzygnąć, czy prawidłowe jest stwierdzenie nr 3, czy nr 4. Ponieważ stwierdzenie nr 3 jest zaprzeczeniem stwierdzenia nr 1, prawdziwe zatem może być tylko stwierdzenie nr 4. Prawidłowa odpowiedź to A.
Nr 9. Dojelitowe postacie leku stosowane są, gdy substancja lecznicza:
1) działa drażniąco na błonę śluzową żołądka;
2) ma długi okres biologicznego półtrwania;
3) ma krótki okres biologicznego półtrwania;
4) działa miejscowo w leczeniu schorzeń jelitowych;
5) lepiej wchłania się z jelit niż z żołądka.
Prawidłowa odpowiedź to:
| A. 1,2,4,5. | B. 1,3,4,5. | C. 1,4,5. | D. 1,2,4. | E. 1,2,5. |
Podobną technikę można zastosować rozwiązując zadanie nr 9. Wiedza, że dojelitowe postacie leku przygotowywane są dla ochrony błony śluzowe żołądka przed drażniącym działaniem określonych substancji leczniczych, pozwala wykluczyć prawidłowość przeciwstawnych stwierdzeń nr 2 i nr 3. Pozwala to na wykluczenie poprawności odpowiedzi A, B, D i E (czyli tych, które zawierają elementy 2 i 3). Prawdziwa może być tylko odpowiedź C.
Przykłady nr 8 i nr 9 pokazują również, że w niektórych przypadkach trzon zadania nie stanowi części wspólnej stwierdzeń, których prawdziwość musi ocenić egzaminowany. W takich wypadkach stwierdzenia te (prawdziwe lub nieprawdziwe) są w całości umieszczone w poszczególnych odpowiedziach.
Nr 10. Do substancji poprawiających smak postaci leku należą między innymi substancje słodzące. Które z podanych substancji są wykorzystywane w tym celu:
1) mannitol;
2) aspartam;
3) bentonit;
4) alginian sodu;
5) cyklaminian sodowy.
Prawidłowa odpowiedź to:
| A. 1,3,5. | B. 1,2,5. | C. 4,5. | D. 3,4,5. | E. 1,2,4. |
Rozwiązanie tego typu zadania wymaga znajomości substancji pomocniczych stosowanych w technologii postaci leku. Substancje słodzące wymienione w zadaniu, to mannitol, aspartam i cyklaminian sodowy. Należy zatem wykluczyć dystraktory, które zawierają bentonit (3) i alginian sodu (4). Prawidłowa może zatem być tylko odpowiedź B.
Jedynym dokumentem przeznaczonym do udzielania odpowiedzi jest karta odpowiedzi, której wzór widoczny jest poniżej:
|
Karta odpowiedzi 50-zadaniowa |
Karta ta po wypełnieniu przez zdającego egzamin jest wczytywana za pomocą czytnika optycznego. Umożliwia to sprawną i szybką ocenę wyników egzaminu także w przypadkach, gdy liczba zdających jest stosunkowo duża. Jednak korzystanie z czytnika optycznego nakłada pewne ograniczenia. Przede wszystkim karty odpowiedzi powinny być wypełniane za pomocą ołówka (optymalnie o twardości B2 lub B3). ślady pozostawione na karcie za pomocą długopisu, pióra lub mazaka mogą dla czytnika niewidoczne. Stosowanie ołówków ma tę dodatkową zaletę, że umożliwia zdającym korektę udzielonej odpowiedzi w przypadku zmiany zdania co do jej poprawności. Niektóre z osób zdających sygnalizują brak zaufania do takiej metody udzielania odpowiedzi, sugerując iż istnieje możliwość zmiany zaznaczonych przez nich odpowiedzi. Obawy te są nieuzasadnione z 2 powodów: egzaminy testowe są anonimowe, na kartach odpowiedzi nie są umieszczane dane personalne zdającego (a jedynie jego numer kodowy), a po drugie stosowane przez CEM procedury egzaminacyjne zapewniają, że do momentu obliczenia wyników egzaminu karty są 'przetwarzane' w sposób komisyjny - co uniemożliwia tego typu interwencję pojedynczej osobie.
Wypełnianie kart egzaminacyjnych polega na dokładnym zaczernieniu odpowiednich prostokątnych obszarów na karcie. Poniższy przykład pokazuje prawidłowe zaznaczenie odpowiedzi (odpowiedź B na zadanie Nr 2):
A oto kilka przykładów nieprawidłowego zaznaczenia odpowiedzi:
W czasie wypełniania kart należy unikać umieszczania jakichkolwiek znaków poza wnętrzem czerwonych prostokątów. Znaki takie mogą bowiem powodować błędne odczytanie zawartości karty. Szczególnie 'newralgicznym' miejscem karty jest jej lewa krawędź, na której umieszczony jest szereg czarnych prostokątów. Są to znaczniki poszczególnych rzędów karty wykorzystywane przez czytnik. Umieszczenie w tym obszarze jakichkolwiek znaków zawsze powoduje błędne odczytanie karty. Zdający są również zobowiązani do dbałości o zachowanie kart w nieuszkodzonym stanie, w szczególności niedopuszczalne jest zginanie lub zagniecenie karty.
W każdej z kart egzaminacyjnych można wyróżnić 2 części: nagłówek zawierający 7 wierszy oraz część główną zawierającą 60 wierszy (na karcie 120-zadaniowej) lub 50 wierszy (na karcie stuzadaniowej) przeznaczonych do zaznaczania odpowiedzi na poszczególne zadania. Nagłówek jest wykorzystywany do zapisania:
Numery kodowe są nanoszone na karty przez CEM. Osoby zdające nie muszą zatem umieszczać ich na kartach. Przed przystąpieniem do rozwiazywania testu należy jednak sprawdzić wersję książeczki testowej i porównać ją z oznaczeniem w 7 wierszu nagłówka wszystkich używanych kart egzaminacyjnych.
W trakcie egzaminów testowych organizowanych przez CEM obowiązuje zasada, iż osoby z parzystym numerem kodowym rozwiązują II wersję testu, a pozostałe wersję I. W przypadku stwierdzenia przez osobę egzaminowaną złamania tej zasady należy ten fakt zgłosić członkowi komisji egzaminacyjnej.
Poniżej przedstawiono przykład prawidłowo wypełnionego nagłówka karty egzaminacyjnej:
Podpisywanie kart odpowiedzi
Jak zasygnalizowano powyżej, karty egzaminacyjne nie są oznaczane imieniem i nazwiskiem osoby egzaminowanej. Dzięki temu w całym procesie oceny wyników egzaminu zdający pozostają anonimowi: w trakcie wczytywania kart egzaminacyjnych, dokonywania korekty odpowiedzi błędnie odczytanych przez czytnik, aż do momentu ostatecznego ustalenia wyniku. Zdekodowanie numerów osób zdających jest przeprowadzane dopiero po rozpatrzeniu ewentualnych zastrzeżeń do zadań testowych.
Z powyższych względów kart egzaminacyjnych nie należy podpisywać. Jednak w celu wprowadzenia mechanizmu wykluczającego podmienienie kart odpowiedzi, zdający są zobowiązani do opisania wszystkich kart na ich odwrocie pismem odręcznym. W opisie tym zawsze należy opisać wersję rozwiązywanego testu (np.: 'wersja pierwsza') oraz zwykle miejsce i rodzaj egzaminu.
Podstawowe zasady rozwiązywania testu